Opstarten aquarium versnellen

Het opstarten van een aquarium verwijst meestal naar het leefbaar maken van een aquarium voor vissen of andere dieren. De aanname is dat het introduceren van een vis in een gloednieuw aquarium, dat zojuist gevuld is met water, zal leiden tot een vroegtijdige dood. De vis scheidt namelijk ammoniak uit en dit stofje zal zich ophopen in het aquarium tot een giftige concentratie. Tenzij het aquarium is ingedraaid. Dat wil zeggen dat er bacteriën wonen die ammoniak omzetten tot het minder giftige nitraat. Door regelmatig waterwissels uit te voeren, houd je de concentratie nitraat binnen de perken.

Afijn, dit is een beetje het bekende riedeltje. Het duurt ongeveer 4 tot 6 weken voordat een aquarium is ingedraaid. Zolang willen we uiteraard niet wachten, en dus zoekt de beginnende hobbyist naar methoden en middeltjes om het indraaien te versnellen.

Indraaien van een aquarium

Het indraaien van een aquarium gaat, voor hobbyisten, over het in gang zetten van de stikstofkringloop. Over de beweging van stikstof (N) in verschillende vormen en via verschillende biotische en abiotische wegen. Als essentieel onderdeel van het leven. De stikstofkringloop is zo groots, zo oud, en zo belangrijk dat het bijna grappig is te veronderstellen dat een glazen bak gevuld met water en leven, onze hulp nodig heeft om dit in goede banen te leiden.

Zo voegen hobbyisten ammoniak toe tot “rioolproporties”, worden bacteriën uit een flesje toegevoegd, wordt de carbonaathardheid van water op peil gehouden voor deze bacteriën, en wordt de temperatuur naar “standje heet” gebracht om het proces te versnellen. Dit proces wordt gemeten met een testsetje. Eerst wordt alleen ammoniak gemeten, daarna ook nitriet en vervolgens alleen nog nitraat. Als dit laatste van kracht is, dan wordt geconcludeerd dat het aquarium is ingedraaid.

Dit duurt ongeveer een week of 6, maar met de juiste optimalisaties, kan dit verkort worden tot slechts 2 weken. En als er materiaal uit reeds ingedraaide aquaria wordt toegevoegd aan het aquarium, dan is indraaien zelfs helemaal niet nodig.

Hier zitten een aantal kanttekeningen aan. Zo moeten de gewenste condities van het nieuwe aquarium overeenkomen met de condities van het reeds ingedraaide aquarium. Materiaal uit een zwartwater biotoop plaatsen in een nieuw aquarium dat een kalkrijk beekstroom moet gaan voorstellen, zal leiden tot een andere samenstelling van microbiota.

Overigens heb ik het hier over ammoniak, maar je mag hier ook ammonium lezen. Dat is namelijk de relatief onschuldige vorm die het waarschijnlijk heeft zodra ammoniak de kieuwen van een vis verlaat en in het water komt met een neutrale of lage pH. Voor het gemak houd ik meestal ammoniak aan.

Microbiota

Microbiota zijn gemeenschappen van micro-organismen (microben): archaea, bacteriën, virussen, schimmels, algen en protozoa. In aquatische omstandigheden zijn ze georganiseerd in een zelfgeproduceerde slijmlaag dat hecht aan oppervlakten (biofilm). Ook de archaea en bacteriën die ammoniak omzetten naar nitriet en nitraat organiseren zich in deze slijmlaag.

De soorten archaea en bacteriën die we in een zwartwater biotoop aantreffen zijn anders dan de soorten die we in een kalrijk beekstroom aantreffen. En de soorten die we in een aquarium filter aantreffen zijn anders dan die op planten leven. En de soorten die in relatief hoge ammoniak concentraties leven zijn anders dan de soorten die we in lage concentraties aantreffen.

Als hobbyisten een aquarium indraaien, wordt er doorgaans veel ammoniak gebruikt. Al is het maar om het te kunnen meten met een testkit. Maar de bacteriën die hierin gedijen, zijn dus anders dan de bacteriën die gedijen bij relatief lage concentraties ammoniak.

In een typisch “Zuid-Amerikaans” aquarium, met mineraal arm water (lage GH en KH) en een lage concentratie ammoniak, vallen de dominate “stikstof-bacteriën” onder de zogenaamde comammox groep. Dit zijn bacteriën die ammoniak direct omzetten naar nitraat. Oftwel, het relatief onschuldige ammonium omzetten naar het relatief onschuldige nitraat.

Er is dus geen enkele reden om het indraaien te versnellen, omdat er helemaal niets aan de hand is!

Welnu, da’s weer iets te voorbarig. Die comammox bacteriën schijnen nitraat ook om te kunnen zetten naar nitriet zodra de opgeloste zuurstof zeer laag wordt. In tegenstelling tot ammoniak, is nitriet juist schadelijk bij neutrale of lage pH.

Afijn, ik kan nog wel even doorgaan met het beschrijven van hoe de kringloop van stikstof zich kan voltrekken. De indruk die ontstaat wanneer je in de materie duikt, is dat de stikstofkringloop altijd en overal voorkomt, maar dat het proces veelzijdig en dynamisch is. Afhankelijk van de condities, zoekt “de natuur” uit hoe het stikstof gebruikt en weer vrij geeft.

Daar hoeft een hobbyist met zijn eenzijdige en lineaire benadering, zich totaal niet druk om te maken.

Het indraaien versnellen

Als je uitgaat van hele specifieke condities en een lineair en eindigend concept van de stikstofkringloop, dan lijkt het mogelijk te zijn om het proces te versnellen. Je gooit de temperatuur omhoog. Je zorgt ervoor dat er voldoende bicarbonaten (KH) in het water aanwezig zijn. Je voegt zo’n 2, 3 of 4 ppm ammoniak toe om de boel om te starten. Misschien een flesje met bacteriën erin. Of beter nog; je pakt het hout en de filter van een volwassen aquarium en zet deze in het nieuwe aquarium.

En meten maar! Want meten is weten…

… maar alleen als je weet wat je meet.

En dus zien we vaak na het “succesvol indraaien” van een aquarium, dat er vrij snel weer ammoniak wordt gemeten. Omdat de temperatuur wordt verlaagd, de KH niet meer wordt gemeten, en er vissen worden vrijgelaten. Ik kan me voorstellen dat hobbyisten ook stikstof niet meer meten, omdat “het aquarium al is ingedraaid”.

“Ik heb de bak niet goed ingedraaid” of “Mijn bak ondergaat een mini-cycle” hoor je dan.

Versnellen heeft weinig zin, omdat het gestuurd indraaien überhaupt niet zoveel zin heeft.

1 maand interval

Iedere verandering in een aquarium heeft ongeveer een maand nodig om tot een nieuw evenwicht te leiden.

Over deze oneliner kun je heel veel bedenkingen hebben, maar de 1 maand interval lijkt in de praktijk van een aquarium aardig op te gaan.

Ook voor de opstart.

Zodra er “leven” in een aquarium aanwezig is, en daarmee eiwitmetabolisme, zal er sprake zijn van een stikstofkringloop. Na ongeveer een maand zal de stikstofkringloop zich vormen naar het aquarium en vrijgekomen ammoniak omzetten naar nitraat.

Naast “leven”, werkt de “dood” ook prima voor de opstart. De dood van plantaardig materiaal, bijvoorbeeld, zorgt dat eiwit (lees “stikstof”) in bepaalde vorm vrijkomt. Door dode boombladeren in een aquarium te leggen breng je het indraaien op gang.

Vissen introduceren

Moet je een maand wachten om vissen in een nieuw aquarium te introduceren? Niet per se. Je kunt ze ook direct introduceren. Problemen die kunnen ontstaan bij introductie zijn zeker niet per definitie toe te schijven aan stikstof, ondanks dat hier meestal naar wordt gewezen.

Je kunt ze ook na een maand introduceren. Afhankelijk van de hoeveelheid uitscheiding van ammoniak, zal de microbiota gemeenschap zich weer vormen naar de nieuwe situatie. Als je 20 rasbora visjes in een 100 liter bak introduceert, zal de uitgescheiden hoeveelheid ammonia niet meetbaar zijn. Naar schatting minder dan 0.1 ppm ammoniak per dag…. en verspreid gedurende dag. De hoeveel die per seconde aanwezig is zal nog veel lager zijn.

Z

Concentraties

Het gezond houden van een aquarium is een spel van concentraties en verwerkingstijden. 20 visjes die in totaal 15 gram wegen in een 100 liter bak, is een lage “concentratie vis” en daarmee ook een lage concentratie ammoniak. Een 1 kilogram wegende Oscar vis in een 500 liter bak, impliceert een veel hogere concentratie ammoniak.

Dus of je vissen direct of na een maand introduceert, doe je er goed aan de stikstof problematiek te benaderen vanuit concentraties.

Het verschil tussen een medicijn of voeding en gif, is concentratie. Nitraat is het mineraal waar planten de meeste behoefte voor hebben. Maar een hele hoge concentratie kan problemen geven bij de inname van andere mineralen.

Conclusie

Door een eiwitbron aan een aquarium toe te voegen, zal er altijd en overal een stikstofkringloop aanwezig zijn. Ongeacht de condities. Een aantal dode boombladeren is een voorbeeld van een eiwitbron. Laat de natuur het vervolgens maar uitvogelen. Versnellen heeft zeer weinig zin, als je de specifieke condities voor het versnellen, weer weg zult halen.

Waar je op moet letten is dat de concentratie niet te hoog worden. Specifiek:

• Ammoniak is een zacht en neutraal water, oftwel het water dat we heel vaak in aquaria treffen, alleen bij zeer hoge concentraties problematisch. Het kunnen meten van ammoniak wijst op 2 zaken:
  • Het totale gewicht aan vis, en daarmee wat je ze voert, is te hoog voor je bak, en / of,
  • De kringstofkringloop kan het ammoniak niet tijdig omzetten. Dit laatste kan spelen na een zeer abrupte interventie door de gebruiker, waarna de gemeenschap microbiota zich nog niet aan heeft kunnen passen.
• Nitriet is in zacht en neutraal water al heel snel problematisch. Als je onervaren bent of weinig gevoel hebt met concentraties, dan doe je er wellicht verstandig aan de hoeveel nitriet te meten. Als de hoeveelheid boven 1 ppm uitkomt, is het verstandig niet meer eiwitbronnen toe te voegen en een flinke waterwissel uit te voeren.
  • Ga nitriet niet onschadelijke maken door natriumchloride zout toe te voegen. Dit heeft namelijk ook weer effect op de microbiota gemeenschap.
• Nitraat is in feite de geneutraliseerde oplossing van de natuur. Nitraat wordt geassimileerd door planten, algen en bodemschimmels. Bij een aanzienlijke dichtheid (= concentratie) van deze organismen, kan het nitraat zelfs verminderen tot niet-meetbaar. Ook met waterwissels kun je concentraties binnen de perken houden. Maar 50 ppm nitraat is niet problematisch.

De stikstofkringloop versnellen heeft gezien het dynamisch en veelzijdig karakter van microbiota niet zo veel nut. Kun je niet wachten met het introduceren van vissen, dan doe je er verstandig aan om tenminste de concentratie nitriet te meten en laag te houden. Het toepassen van een plantenfilter is een top. Ook dit zal het proces niet versnellen, maar zal het proces wel minder problematisch maken.

Blijf scapen,
Ruud

Heb je vragen of opmerkingen? Stuur me een bericht: